Της Μελπομένης Κενανίδου

Κάποτε ήλθαν και πήραν τους Εβραίους, δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν Εβραίος. Ύστερα μάζεψαν τους επαναστάτες, δεν μίλησα, γιατί ήμουν ένας ήσυχος πολίτης. Μετά ήλθαν και πήραν τους  χριστιανούς, ποτέ δεν μίλησα. Ποιος νοιάζεται για θρησκείες και για τέτοια; Τέλος ήλθαν πήραν και μένα, δεν μίλησα, δεν φώναξα, έσκυψα το κεφάλι, δεν ζήτησα βοήθεια, γιατί τότε που έπρεπε να φωνάξω, να διαμαρτυρηθώ, να παλέψω, συνέχιζα αδιάφορος τη σκυφτή ζωή μου».

Martin Niemoeller

Τα τελευταία χρόνια, χάρη στις δυνατότητες ενημέρωσης που μας παρέχουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ), υπήρξαμε και είμαστε ακόμα, θεατές θλιβερών γεγονότων. Πόλεμοι ξεσπάνε, συνάνθρωποί μας σε όλο τον κόσμο μένουν άστεγοι, λιμοκτονούν και πεθαίνουν από αρρώστιες˙ τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατώνται, η οικονομία της χώρας μας, η εκπαίδευση και το βιοτικό μας επίπεδο «έχουν πάρει την κάτω βόλτα», ενώ το φυσικό περιβάλλον παγκοσμίως καταστρέφεται.

Αν και όλοι γνωρίζουμε πως αυτή η κατάσταση έχει φτάσει στο ναδίρ, στο απροχώρητο (όχι στο “πιο κάτω πεθαίνεις” αλλά στο “πεθαίνεις”) και συμφωνούμε ότι η ανθρωπότητα πρέπει σύντομα να δράσει , κρατάμε μια παθητική στάση θεατή απέναντί της. Η αδράνεια λοιπόν είναι μια λέξη που μας χαρακτηρίζει άψογα.  Τους περισσότερους τουλάχιστον, γιατί ας μην ξεχνάμε πως υπάρχουν πάντοτε και φωτεινές εξαιρέσεις.

Αρχικά να επισημάνουμε την σημασία του όρου “αδράνεια”. Η αδράνεια, γνωστός φυσικός νόμος, είναι και ψυχολογικός. Σύμφωνα με την φυσική, λοιπόν, ένα σώμα μένει ακίνητο μέχρι κάποια δύναμη να εμφανιστεί για να το μετακινήσει. Όμως μόλις πάψει η δύναμη να επενεργεί ή βρεθεί μία άλλη δύναμη να την εξουδετερώσει, το σώμα πάλι ακινητοποιείται Έτσι συμβαίνει και με τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων. Ο άνθρωπος έχει την τάση να μένει σταθερός εκεί που βρίσκεται, στον τρόπο που ζει την ζωή του, μέχρι κάτι να συμβεί και να τον ξεσηκώσει. Αυτό το «κάτι» στη σημερινή εποχή υπάρχει σε πληθώρα, το συναντά κανείς σε όλα τα προβλήματα που προαναφέραμε. Κι όμως, μοιάζει σαν να μην νοιάζεται κανείς, κανείς δεν ξεσηκώνεται – ή εν πάση περιπτώσει όχι όσοι πρέπει. Τι συμβαίνει λοιπόν και μένουν (σχεδόν) όλοι αδρανείς απέναντι σε μείζονα προβλήματα της καθημερινότητας;

Ο λόγος σίγουρα δεν είναι η άγνοια, καθώς, όπως προείπα, τα ΜΜΕ φροντίζουν να μας κρατούν ενήμερους για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Προσωπικά πιστεύω πως πρώτ’ απ’ όλα φταίει ο φόβος του ανθρώπου για το διαφορετικό, το καινοτόμο. Φοβάται μήπως καθώς αγωνίζεται, παρεκκλίνει από τις συνήθειές του και τις πρότυπες συμπεριφορές, απ’ τις οποίες είναι εξαρτημένος, ή μήπως οι προσπάθειές του αποδοκιμαστούν από τους υπόλοιπους πολίτες και ως απόρροια αυτού τον περάσουν για τρελό και περιθωριοποιηθεί. «Τα καθιερωμένα έχουν καλά καθιερωθεί. Εάν τα μετακινήσεις, θα τα χαλάσεις. Δέξου τα λοιπόν και ησύχασε», σου λένε οι πολλοί. Βέβαια έτσι ο κόσμος δεν μπορεί να πάει μπροστά… Βολεύεται ο καθένας στον καναπέ της αδράνειας και της παθητικότητας, αποφεύγοντας την πρωτοβουλία, και δεν δέχεται να θυσιάσει την ηρεμία και την ευκολία της καθημερινής ρουτίνας του στον βωμό του αγώνα για την λύτρωση του κόσμου από τα δεινά. Γιατί ο αγώνας αυτός χρειάζεται κόπο, χρόνο και θυσίες, ζητούμενα που η ψυχική αδράνεια έχει εξαλείψει.

Βέβαια ρόλο παίζει και η παιδεία του κάθε ανθρώπου, οι αξίες και τα ιδανικά που έχει υιοθετήσει από την οικογένεια και ευρύτερα από την κοινωνία στα πλαίσια της οποία μεγάλωσε. Οι άνθρωποι σήμερα αφομοιώνουν παθητικά λανθασμένα πρότυπα και συλλογισμούς που η σύγχρονη κοινωνία απλόχερα τους προσφέρει καθημερινά. “Πρωταρχικοί στόχοι πρέπει να είναι η προσωπική ανάδειξη και η επαγγελματική επιτυχία”,τους λένε έμμεσα και καταπατούν ασύστολα τα δικαιώματα των ανθρώπων για να καταφέρουν να πετύχουν τον στόχο τους. Έτσι αδιαφορούν για τις συνέπειες των πράξεών τους ενώ αυτή η αδιαφορία οξύνει τον εγωισμό και την ματαιοδοξία τους. Γενικότερα αδιαφορούν για όσα δεν τους αφορούν. Κυριαρχεί η αντίληψη πως τα περισσότερα δεν μπορούν να επηρεάσουν την δική μας ζωή. Και αφού δεν την επηρεάζουν, γιατί να κινητοποιηθούμε; Δυστυχώς ο άνθρωπος έχει την τάση να μην αντιλαμβάνεται την σοβαρότητα μιας κατάστασης μέχρι ο ίδιος να έρθει αντιμέτωπος με αυτή.

Το πιο συνηθισμένο που ακούμε όμως είναι:”Μην αγχώνεσαι αδίκως. Ο χρόνος θα λύσει το ζήτημα” Και τι είναι αυτός ο “χρόνος” που μπορεί να δώσει λύσει σε όλα τα προβλήματα; Η Θεία Πρόνοια ή μήπως η λησμονιά και η φθορά που τις παίρνουμε για γιατρικό; Και εκεί που πίστευες πως ο Μεσσιανισμός είναι φαινόμενο ξεπερασμένο αρχίζεις να αμφιβάλλεις… Εάν σταυρώσουμε τα χέρια μας ο “χρόνος” δεν πρόκειται να λύσει απολύτως κανένα πρόβλημα. Το να αναθέτουμε την λύση προβλημάτων στον χρόνο είναι κατά βάση φυγή από τις ευθύνες μας.

Χρειάζεται λοιπόν ανάληψη ευθυνών, χρειάζεται προσωπική εμπλοκή, χρειάζεται εγρήγορση και δράση. Γιατί όταν απλά μιλάμε για ένα κοινωνικό πρόβλημα χωρίς να κάνουμε τίποτα, όταν γκρινιάζουμε και ευχόμαστε να εξαφανιστεί από μόνο του ή από κάποιον «σωτήρα» πολιτικό, ουσιαστικά δεν προσφέρουμε απολύτως τίποτα. Από κλάψα, διαπιστώσεις και αναλύσεις έχουμε χορτάσει, η μάχη για την απαλλαγή από όσα μας βαραίνουν είναι που μετράει!

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον αναλαμβάνει για άλλη μια φορά, η οικογένεια, η παιδεία και η κοινωνία. Όχι επειδή απλά αυτό μας μαθαίνουν στο μάθημα της έκθεσης, αλλά επειδή αυτή είναι η αλήθεια.

Ένα παιδί πριν πάει στο σχολείο έχει επαφή κατά κύριο λόγο με την οικογένειά του και είναι οι γονείς του κατά βάση υπεύθυνοι για τον χαρακτήρα που θα αναπτύξει. Αν οι γονείς του ή οι κηδεμόνες του είναι ενεργοί πολίτες και του τονίζουν την αξία τού να παίρνει κανείς θέση στα κοινά, τότε υπάρχουν πολλές πιθανότητες μεγαλώνοντας να υιοθετήσει και το ίδιο αυτή την αντίληψη και στάση.

Στη συνέχεια την σκυτάλη παίρνει το σχολείο. Μέσα στην τάξη, στους μαθητές θα πρέπει να διδάσκεται η αξία της αλληλεγγύης, της συνεισφοράς προς τον συνάνθρωπο, για να σχηματίσουν και μια αλτρουιστική συνείδηση. Επιπλέον, μέσα από εκδηλώσεις, δράσεις και εκπαιδευτικές εκδρομές τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό οι μαθητές πρέπει να έχουν την δυνατότητα να ενημερώνονται όχι μόνο για τα κοινωνικά προβλήματα παγκοσμίως αλλά και για το πώς μπορούν να βοηθήσουν. Ξεκινώντας από την τάξη, όπου μπορούν π.χ. να έχουν τους δικούς τους κάδους ανακύκλωσης, και συνεχίζοντας έπειτα έξω από αυτή, βοηθώντας λ.χ. σε κάποιο έρανο ή συσσίτιο της εκκλησίας οργανώνοντας επισκέψεις σε φιλανθρωπικά κέντρα και συλλόγους, όπου θα ενημερώνονται για τις δράσεις τους και κατά περίπτωση θα συμμετέχουν σε αυτή. Όλα αυτά τα μικρά, απλά και συνηθισμένα, είναι όμως τα πρώτα βασικά βήματα στον δρόμο για την ανάπτυξη μίας συνείδησης ενεργού πολίτη.

Είναι βέβαια και τα ΜΜΕ, που πρέπει να εμπλουτίσουν το τηλεοπτικό ή ραδιοφωνικό τους πρόγραμμα με ενημερωτικές και εκπαιδευτικές εκπομπές, που θα προβληματίζουν τους θεατές και θα τους βάζουν σε σκέψεις, οι οποίες θα ενεργήσουν ως κινητήρια δύναμη.

Τέλος, καθοριστικός έχει αποδειχθεί και ο ρόλος της κοινωνίας στην οποία εντασσόμαστε μέσω της κοινωνικοποίησης από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής μας. Ο άνθρωπος γενικότερα κατά την μύηση αυτή στην κοινωνία “προσαρμόζεται στο περιβάλλον του” και ο χαρακτήρας του υιοθετεί συνήθειες και χαρακτηριστικά που έχουν και τα υπόλοιπα μέλη αυτής. Έτσι ακόμα και αν ο ίδιος είναι διατεθειμένος να αποτελέσει έναν δραστηριοποιημένο πολίτη, αν η πλειοψηφία των πολιτών αδιαφορούν και ευρύτερα η κοινωνία δεν έχει να του προσφέρει μέσα και χώρους, είναι πιθανό να παραμείνει ανενεργός.

Όμως υπάρχει πάντοτε η πιθανότητα αυτός ο ένας, έστω και μόνος του, να κάνει τη διαφορά. Αν αποφασίσει να ξεφύγει από τη συνήθεια και τον κομφορμισμό, αν νικήσει μέσα του τον φόβο των άλλων, μπορεί να χαράξει ένα νέο μονοπάτι που να το ακολουθήσουν και άλλοι. Πάντοτε υπάρχουν τρόποι με τους οποίους μπορούμε να δραστηριοποιηθούμε, αρκεί πραγματικά οι ίδιοι να το επιθυμούμε. Εμείς δημιουργήσαμε τα προβλήματά μας, είμαστε υπεύθυνοι για την κατάσταση του κόσμου και για αυτό πρέπει να δράσουμε συλλογικά. Αν όχι εμείς, ποιοι; Αν όχι τώρα, πότε;

Αλλά, πριν φύγετε, ακούστε ένα τραγούδι! La Rage – Keny Arkana